Wederopbouw in de Brug

De Stadsschouwburg: een echte eyecatcher

Na de Stevenstoren is de Stadsschouwburgwellicht het meest opvallende gebouw van Nijmegen. Prominent gelegen aan het Keizer Karel plein vormt het de kroon van de wederopbouw van de stad die in de oorlog zo hard in het hart is geraakt

Meteen valt het oog op een soort grote kijkdoos. Een kijkdoos waar je moeilijk in kunt kijken, maar van waaruit je prachtig naar buiten kunt kijken. Vooral als het donker is.

De Stadsschouwburg, opgeleverd in 1961, is ontworpen door de architecten Bijvoet en Holt. Het gebouw is een karakteristiek wederopbouwpand met veelvuldig gebruik van beton en blokachtige structuren van metselwerk. Opmerkelijk is dat de foyer op betonnen palen staat, wat het kijkdooseffect versterkt. Ooit was de open ruimte onder de foyer bedoeld als plek om beelden neer te zetten. Dat Is jammer genoeg nooit gebeurd.

Door het onafgewerkte gewapende beton hoort de stijl van het gebouw tot het brutalisme (beton brut is het Franse woord voor ruw beton)

Aan de buitenkant is goed te zien wat de functies van de verschillende binnenruimtes zijn. De kijkdoos is de foyer, de ronde ruimte (wat moeilijker te zien) boven de ingang en hal is het toneelgedeelte, het hoge gebouw er achter biedt ruimte om decors boven het toneel op te takelen en te laten zakken.

De grote zaal van de schouwburg biedt plaats aan 900 bezoekers. Doordat de toeschouwers dicht bij het toneel zitten heeft de zaal een intiem karakter. De mooie halfronde zaal wordt wat ontsierd door de rieten schotten voor de balkons. Het verhaal doet de ronde dat deze al snel werden aangebracht omdat vrouwenbenen van onderaf te zichtbaar zouden zijn!

De Stadschouwburg een groots en opvallend rijksmonument, en verschilt daarin  van de kleinschaligere wederopbouwpanden in het stadscentrum. Onlangs heeft de gemeente geld vrijgemaakt om het gebouw grondig op te knappen, waarddoor we er nog heel lang van kunnen blijven genieten

Vroom & Dreesman (V&D)

V&D,vaak ook Vroom en Drees genoemd, had  tot in de jaren 80 de grootste warenhuizen van Nederland. In de winkel waren alle producten te koop, van voedsel tot strijkbouten, van sokken tot stereo-installaties. In het souterrain werd voedsel verkocht, maar ook stond er jarenlang een bimbobox met spelende aapjes.  De kelderetage kon ook dienen als schuilkelder. De Russen konden elk moment aanvallen.

De nieuwe V&D moest het grootste en meest beeldbepalende gebouw van de herbouwde binnenstad worden. De gevel aan de Broerstraat is ingedeeld in vakjes om zo optisch aan te sluiten bij de kleinere panden in de straat. Aan de kant van de Grote Markt is het aanzien monumentaler, door de lange betonnen pilasters. Hierdoor sluit deze gevel beter aan bij de schaal van de historische gebouwen aan de overkant. De natuursteen in de gevel staat voor het duurzame en degelijke karakter van het V&D-concern. Het gebouw voegt zich voorbeeldig in het eeuwenoude spel van

holle en bolle wanden van het Kelfkensbos tot het Ivensplein.

De architect was J.H. Fokker van het bureau D. & P. Benning (v/h Oscar Leeuw) en het gebouw werd neergezet tussen 1953 en 1955. De eigenaar van schoenenzaak Janssen aan de Burchtstraat vertelde dat zijn bedrijf pas echt begon toen te lopen toen V&D geopend werd. V&D had een enorme aanzuiging op consument. Nijmegen was met recht trots op zo’n modern groot gebouw dat weer begrenzing gaf aan de Grote Markt

V&D heeft inmiddels plaatsgemaakt voor andere winkels en de verdiepingen van het gebouw staan gedeeltelijk leeg. In de nabije toekomst worden in het gebouw kantoren en appartementen gerealiseerd. De verbouwing vindt plaats met respect voor de cultuurhistorische betekenis van het gebouw. Gelukkig blijft de karakteristieke, ritmische wederopbouwgevel in haar volle glorie behouden.

CAROLUS, SYMBOOL VAN VOORUITGANG

In de jaren ‘50 en ‘60 van de vorige eeuw kende de bioscoop haar gloriejaren. Als je uit ging, ging je dansen of naar de film. Veel mensen, vooral jongeren, gingen wekelijks  naar de bios. Als je weinig geld had kon je altijd  nog een kaartje ’nekloge’ kopen. Zo werden de eerste paar rijen van een bioscoop genoemd: daar kreeg je pijn in je nek van het omhoog kijken.

Op of vlakbij Plein 1944 waren drie prachtige bioscopen: Luxor, Centrum en Carolus. Drie bioscopen met zalen voor 600 tot 900 bezoekers! Carolus was een heel modern wederopbouwgebouw van glas beton en staal. De hal was – en is –  maar liefst 12 meter hoog. De pilaren aan de zijkant waren met tl-buizen rood verlicht. En boven op het dak stonden groot de letters CAROLUS

Carolus stond symbool voor Amerika, zoals de Verenigde Staten altijd genoemd werden. Amerika, het land van onze bevrijders, het land van de onbegrensde mogelijkheden, het land van de massaconsumptie. Zo moest Nederland ook worden.

Als je de zaal van Carolus binnenkwam, zag je dat mooie blauwe plafond met die stervormige lampjes.  Als het grote licht uitging, waande je als het ware in het heelal. En dan moest de film nog beginnen.

Met de opkomst van de tv, andere uitgaansmogelijkheden en nog weer later de opkomst van megabioscopen liep het bezoek aan de drie bioscopen gestaag achteruit. Luxor ging in 1986 als eerste ten onder. Centrum sloot haar deuren in 2005, de laatste films werden in Carolus in 2020 gedraaid.

Carolus is een gemeentelijk monument en heeft een beschermde status. Dat geldt ook voor het plafond in de zaal. Dat betekent voor de nieuwe uitbater dat hij zowel de gevel als het plafond intact moet laten. Zo blijft  Carolus als symbool van vooruitgangsgedachte gelukkig bestaan.

BAKKER BART, OOIT EEN CHIQUE MODEHUIS

Lopend of fietsend vanuit de Molenstraat naar de Broerstraat zie je een van de meest opvallende panden uit de wederopbouw. Bakker Bart of eigenlijk Modehuis Voss, de voormalige uit 1948 stammende chique modezaak van de gebroeders Voss.

Het pand is zo opvallend omdat het hoger is dan de andere panden in de Broerstraat. Net zoals andere hoekpanden in de straat, zoals het voormalige Van de Werf-gebouw schuin tegenover Bakker Bart (nu o.a. het Kruitvat). Maar ook net zoals op het einde van de Broerstraat het voormalige gebouw van V&D en het huidige pand van Douglas.

De hoogte van het gebouw  wordt ‘verzacht’ door de terugliggende gevel op de vierde etage met een gaanderij die wordt afgesloten met een voor de wederopbouw typerende fraaie gietijzeren balustrade. Een prachtige plek om te zitten en over de stad te kijken!

Tot in detail is het een fraai bouwwerk. Metselwerk, kozijnen, hekwerk, alles ademt wederopbouw.

Hier zijn de vensters nog in de oorspronkelijke staat, de smalle stalen ramen zijn (nog) niet vervangen door geïsoleerde bredere ramen van kunststof of aluminium, zoals op zoveel ander plekken in het centrum.

Door het platte betonnen dak staken  op de hoeken vlaggenmasten. Net zoals bij  H&M (de  vroegere P&C) aan de Burchtstraat. Beide panden zijn ontworpen door dezelfde architect, Heldoorn uit Leeuwarden. Op het dak prijkt nog steeds prominent de naam Voss. Net zoals het gebouw is ook die naam beschermd stadgezicht. In het pand werd werden parterre en eerste verdieping verbonden door een majestueuze trap.  In hun nieuwe kleren konden de dames van stand naar beneden schrijden en bewonderd worden. Voor degenen die het zich konden veroorloven een dierbare herinnering…

Het prachtige pand ziet er niet meer zo mooi uit als vroeger. De slanke ramen  en de balustrade behoeven hoognodig een schilderbeurt. Bakker Bart heeft gemeend met een forse roze luifel en een bovenmaatse reclamezuil nogal nadrukkelijk aandacht te vragen voor zijn broodjeszaak.  De oorspronkelijk luifel zit gelukkig nog verborgen achter de trespa platen. De buurman heeft die weer tevoorschijn laten komen. Hopelijk volgt de bakker dat goede voorbeeld binnenkort.

Dan zou het voormalige Voss pand zich weer kunnen laten zien als  een van de fraaiste iconen uit de wederopbouw

DE CANISIUSKERK, EEN KERK MET TWEE GEZICHTEN

Na het bombardement van 22 februari 1944 waren vijf kerken in de binnenstad ernstig getroffen. De meest bekende is natuurlijk de protestante Stevenskerk, maar ook de vier katholieke kerkenwaren zwaar beschadigd:  de kerk in de Augustijnenstraat, de Broerstraatkerk van de Dominicanen, de Fransiscuskerk aan de Doddendaal  en de Canisiuskerk in de Molenstraat.

De kerken in de Augustijnenstraat en de Broerstraat werden afgebroken en niet meer in de binnenstad opgebouwd. De Augustijnenstraat moest verlegd en verbreed worden om zodoende het verkeer in één rechte lijn van de Grote Markt naar de stationstunnel te leiden. Tenslotte moest de binnenstad immers goed toegankelijk worden voor auto’s. En in de Broerstraat, de nieuwe winkelstraat, paste geen kerk. Aan de Doddendaal werd wél nog een nieuwe kerk gebouwd. Deze is na dertig jaar vanwege een gebrek aan gelovigen in 1981 alweer afgebroken. Uiteraard werd de trots van Nijmegen, de Stevenskerk weer in volle glorie hersteld.

De Canisiuskerk was aan de straatzijde zwaar getroffen, terwijl de achterzijde gespaard bleef. De toren en de voorkant van de kerk zijn dan ook uit de wederopbouwperiode , terwijl de achterzijde (te zien vanaf het parkeerdek op de Molenpoortpassage) nog neogotisch is. Aan de voorzijde is de 19^e eeuwse pastorie naast de kerk (nu een herenmodezaak) ook nog gespaard gebleven.

Bij binnenkomst in de kerk ziet men onmiddellijk massieve rechthoekige betonnen zuilen. Echt een kenmerk van de wederopbouw, in het achterste gedeelte verschijnt

vervolgens een traditionele neogotische kerk. De gebrandschilderde ramen en de kruisweg zijn vervolgens weer naoorlogs. Dat maakt de binnenzijde van de kerk tot een wat vreemde combinatie van traditionele bouw en moderniteit.

De toren van het inmiddels als Molenstraatkerk bekend staand gebouw is geïnspireerd op de campaniles. In de wederopbouw waren die rechthoekige Italiaanse torens een sterke inspiratiebron voor veel architecten in Nederland. In Nijmegen staan nog meer van dit soort torens,  kijk maar eens naar het station en op Plein 1944 naar het van de Werfgebouw (achter kledingzaak ONLY)

De voorzijde van de kerk heeft een terugliggende galerij met (betonnen) zuilen. Deze galerij dient als buffer tussen de drukte van de winkelstraat  en de rust van de kerk. Links van de galerij is de Mariakapel met de Onze Lieve Vrouw van Nijmegen, een klein zwart Mariabeeldje. Rechts de doopkapel met de kleine glas-in-betonramen van Wim van Woerkom, die binnen prachtig licht geven. De vloer van de galerij is ingelegd met mozaïek. In de frontmuur geven de gebeeldhouwde vissen de natuurstenen blokken reliëf. Tussen de zuilen hangt een fors bronzen Christusmonogram met de Griekse letters Alfa en Omega, vervaardigd door de beeldhouwer Jan Vaes. Het monogram verbeeldt de almacht van God.

De Canisiuskerk is daarmee een bijzonder voorbeeld  van een combinatie van een naoorlogse wederopbouwstijl en de neogotiek uit de laatste decennia van de 19^e eeuw.

BEDRIJFSVERZAMELGEBOUW PLEIN 1944, na de oorlog samen de schouders eronder!

Op het oorspronkelijke Plein 1944 staat op de westkant (bij de Houtstraat) een monumentaal wederopbouwpand uit 1950 van architect Roodenburg. Door de herinrichting van het plein is dit gebouw nu wat geïsoleerd komen staan. Toen de wederopbouw eind jaren 40 op gang kwam, wilden de winkeliers in de nieuwbouw meer met elkaar gaan samenwerken. Na het bombardement hadden de winkels tamelijk opeen gepakt gezeten in noodgebouwtjes aan de rand van de binnenstad, en dat was sommige ondernemers goed bevallen. Zo ontstond het idee van een groot verzamelgebouw op een prominente plek: Plein 1944, het nieuwe centrum van Nijmegen.

Dit verzamelgebouw is een van de grootste complexen uit de Nijmeegse wederopbouw met in totaal 12 winkels en 36 woningen. Het vertoont alle kenmerken van de wederopbouwarchitectuur: indruk van verticaliteit door de smalle pilaren van onder naar boven, betonnen onderstukken , en het – zeker aan de achterkant – fraai gedecoreerde metselwerk. De gebogen vormen, hoekjes en luifels geven de uitstraling van een niet zo massief winkelgebouw dat mooi aansluit bij de buurman in de Houtstraat. Niet helemaal toevallig, Antiquariaat van Hoorn kent namelijk dezelfde architect.

Het na oorlogse principe van licht, lucht en ruimte is goed zichtbaar aan de balkons met fijnmazig hekwerk. De raamlijsten waren oorspronkelijk van rank staal, zodat er veel licht binnen kon vallen.  Die kozijnen zijn helaas deels vervangen door brede kunststofkozijnen. Milieutechnisch

een logisch keuze, voor de elegantie van het verzamelgebouw echter funest. Aan de zijkant in de Houtstraat, waar nog de oorspronkelijke ramen zitten,  is goed te zien wat het verschil is tussen oud en nieuw. Gelukkig zijn er tegenwoordig wel smalle raamlijsten in de handel die het gewicht van dubbel glas goed kunnen dragen. Bekijk maar eens het gerenoveerde ING-gebouw op de hoek van de  Molen- en Ziekerstraat.

Oorspronkelijk hadden de winkels een overdekte galerij, net zoals bijvoorbeeld de H&M (voorheen P&C) aan de Burchtstraat. Die galerij is ook in dit gebouw bij de winkels getrokken. Jammer, maar begrijpelijk: tegenwoordig kijkt men wat minder etalages, de klant gaat gewoon direct naar binnen om te ‘snuffelen’.

Op de hoek met de Houtstraat, op een meter of vijf hoog, hangt een kunstwerk van Jac Maris. Het is een afbeelding van Hermes, de god van Handel (en diefstal).  Het kleine figuurtje aan de voeten van Hermes is  Bacchus, god van de drank. Blijkbaar verloopt de handel soepeler met wat drank. De sculptuur bevat een gedenksteen met de woorden: ‘De eerste steen 20-7-1950 Mr. Ch. M. J. H. Hustinx Burgemeester’.

Het uiterlijk van het bedrijfsverzamelgebouw is door de renovaties behoorlijk aangetast. Een oorspronkelijk elegant gebouw oogt daardoor nu wat grof. Hopelijk worden de kozijnen nog eens vervangen door rankere exemplaren en wordt de galerij weer in ere hersteld. Dan wordt de Nijmeegse binnenstad opnieuw een stukje mooier!

DE HEMA, LELIJK EENDJE OF MOOIE ZWAAN?

In 1958 werd het meest moderne gebouw van de wederopbouw in de Nijmeegse binnenstad opgeleverd. Een licht en laagdrempelig gebouw met veel glas, travertin, aluminium en beton. Geen daklijst, krullen en ornamenten. Heel open en transparant. Zo transparant dat de klanten  van buitenaf een keur aan HEMA-artikelen tot achterin konden zien liggen. Dat is nog steeds zo.

Aan de zijkant van het gebouw, in de Augustijnenstraat hangen zes grote, bijna zwevende  etalagekasten, die helaas niet meer als zodanig gebruikt worden. Voor die tijd enorm eigentijds en een groot contrast met de vooroorlogse winkels die van buiten slechts een beperkte inkijk kenden. Bij de opening in 1958 stonden, als ware het Black Friday,  honderden klanten voor de deur om dat symbool van de nieuwe tijd  te betreden.

De Hollandsche Eenheidsprijzen Maatschappij Amsterdam ( HEMA) wilde bij haar oprichting in de jaren twintig van de vorige eeuw de goedkoopste  winkel zijn, vergelijkbaar met de Action nu. De koopwaar werd verkocht voor vaste prijzen; 25 cent, 50 cent en één gulden. In de jaren vijftig gaat de HEMA over op een andere formule: er worden kwalitatief goede artikelen tegen lage prijzen verkocht, allemaal onder de merknaam HEMA.

De Nijmeegse HEMA werd door het bombardement in februari 1944 geheel verwoest. De huisarchitect van het bedrijf Abraham Elzas bouwde in Nederland 20 HEMA-panden, waaronder de winkel in de binnenstad van Nijmegen.  De voor de winkel zo herkenbare stijl is aldus ook terug te vinden in het historische centrum van o.a. Utrecht, Zaandam en Groningen.

De HEMA is het enige écht modernistische gebouw in het centrum van Nijmegen. Het wijkt af van de andere wederopbouwpanden door de hoeveelheid glas en aluminium. Een van de aardigste architectonische vindingen van het gebouw is dat, zeker bij een stralende zon, in het nieuwe het oude te zien is. De ramen van de HEMA weerspiegelen dan de Markt met de Waag en zelfs de Stevenstoren. Een mooi eerbetoon aan de historische panden van de overkant.

Het gebouw wordt door velen lelijk gevonden, rijp voor afbraak. Anderen zien het gebouw als een mooi symbool voor de nieuwe tijd, de vernieuwing en de vooruitgang. Mooi of lelijk, het is een karakteristiek winkelpand dat de geest van de tijd uitmuntend weergeeft. Zoveel hebben we er niet van in Nijmegen. Zuinig op zijn dus!

H&M EN DE VERDWENEN ZUILENGALERIJ

Het gebouw van H&M in de Burchtstraat is een van de mooiste panden uit de wederopbouw. Het  is ontworpen door architect G. van Heldoorn en geopend in 1951. Van Heldoorn ontwierp ook het pand van Voss in de Broerstraat (nu Bakker Bart). Er is dan ook een zekere gelijkenis tussen beide gebouwen. Vooral de winkelgedeeltes lijken op elkaar.

Ooit zat in het H&M-pand Peek en Cloppenburg. Dat was goed te zien aan de grote letters op het majestueuze dak. Peek een Cloppenburg was ooit een modeconcern met zo’n 65 vestigingen in Nederland en nog meer zaken in Duitsland. De eerste vestiging in Nijmegen stamt al uit 1898.  Aanvankelijk verkocht P&C heren- en kinderkleding. Modebewuste heren konden er terecht voor hun confectiekleding. Na de oorlog ging P&C ook dameskleding verkopen.  Dat het een succesvol modebedrijf was, blijkt wel uit de omvang van het pand aan de Burchtstraat.

Vanaf  de jaren ‘90 van de vorige eeuw werd de concurrentie P&C langzaam maar zeker te machtig. Het pand in Nijmegen werd in de jaren ‘90 overgenomen door Hennes en Mauritz (H&M), de snelle Zweedse modieuze  kledingwinkel. H&M heeft de voorgevel waar een groot metalen raamwerk in was aangebracht weer in de oorspronkelijke staat teruggebracht. In het cartouche op de zijgevel waar vroeger de letter P en C stonden staan nu de letters H en M

Het pand valt op omdat het een paar meter naar voren staat. Vroeger kon het winkelend publiek op het trottoir onder een overdekte galerij langs de etalage lopen. In 1988 is die galerij bij de winkel getrokken omdat het steeds minder gebruikelijk werd om stilstaand etalages te bekijken. De klant wilde de winkel in om de kleding te zien en te voelen.

Net zoals alle andere winkels in de binnenstad bestaat H&M uit vier bouwlagen. Het bijna zwevende platte dak, met op de hoeken vier grote openingen  voor vlaggenmasten, loopt links en rechts wat schuin omhoog. Die constructie was mogelijk dankzij het in die tijd nieuwe en moderne beton. Het dak zorgt voor beschutting tegen regen voor de daar onder liggende balkons. Let maar eens op: bij mooi weer pauzeren daar de personeelsleden.  De directie beschikte aan de zijkant over een erkerkamer met een chique smeedijzeren frans balkon!

Het gebouw heeft alle kenmerken van de wederopbouwarchitectuur. Meteen valt het mooie metselwerk op.  Aan de voorkant is om de raampartijen met dunne roeden betonnen omlijsting aangebracht. Die omlijsting benadrukt de verticaliteit van het gebouw. Het onderstreept ook de vooruitgangsgedachte die zo kenmerkend is voor de wederopbouwperiode. De ramen hadden ook nog allemaal eenzelfde zonwering. Het was een prachtig gezicht: P&C in de volle zon.

Hopelijk wordt die Zuid-Europees aandoende galerij op de begane grond nog eens in ere hersteld.

Compromis

Na de verwoesting van de Nijmeegse binnenstad in 1944 moest de stad hersteld worden. Het duurde tot 1950 voordat de wederopbouw daadwerkelijk op stoom kwam. In de periode 1945-1947 werd er lang geredetwist hoe de binnenstad eruit moest komen te zien: gerestaureerd, modernistisch of traditioneel. Uiteindelijk kwam er een compromis: de panden in de binnenstad werden kleinschalig gebouwd in vier bouwlagen en met platte daken. Met uitzondering van een aantal grote hoekpanden zoals V&D ( Jumbo , La Place), P&C ( H&M) en Voss ( Bakker Bart).

Nijmegen een moderne winkelstad

Opmerkelijk was ook dat alle panden in de binnenstad winkels waren. Er was geen plek meer voor kleine ambachtelijke bedrijfjes als smederijen, timmerwerkplaatsjes of garages. Deze bedrijven gingen naar de rand van het centrum, de nieuwe wijken of het industrieterrein. Boven de winkels werden woningen gerealiseerd met een toegang aan de straatkant. De winkels werden bevoorraad via de expeditiehoven aan de achterkant. De doorgangen naar die expeditiehoven is op veel plekken nu nog te zien. Maar gezien de grootte van de vrachtwagens zijn ze nauwelijks nog functioneel.

Eerst kijken dan kopen

In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw werd het winkelen een vrijetijdsbesteding, waarbij vooral het etalage kijken centraal stond.  In korte tijd waren er veel nieuwe producten op de markt gekomen. De veramerikanisering deed zijn intrede. Had je een product uit de etalage op het oog dan ging je naar binnen om het echt te bekijken of te passen. In het nieuwe, moderne Nijmegen werd het voor het winkelend publiek comfortabel gemaakt door de winkelruit te kijken te kijken door het aanbrengen van overdekte galerijen, etalages met overstek en terugliggende etalages. Zo kon de klant ook bij regenachtig weer al het moois bewonderen.

Eerst naar binnen

Vanaf de jaren zeventig veranderde het winkelgedrag. De consumenten gingen direct de winkel in om producten te bekijken en in de hand te nemen. Dat betekende dat etalages niet meer zo belangrijk waren. De winkelruimte binnen werd het belangrijkst.

Vanaf die tijd krijgen bijna alle winkelpanden een ander uiterlijk. De galerijen werden vaak bij  winkelruimte getrokken. Zo verdwenen o.a. de galerijen van H&M, het bedrijfsverzamelgebouw op Plein 1944 en de schoenwinkel van Van de Ven.  Nu resteren nog maar twee galerijen: de wat onopvallende galerij bij Wintersoord en de net opgeknapte galerij op de hoek Ziekerstraat en Plein 1944.

Authentieke winkels

Ondanks dat bijna alle winkels een andere façade hebben zijn er toch op een aantal plekken nog de authentieke winkels uit de wederopbouwperiode te zien. Het mooiste voorbeeld zijn de winkels aan de noordzijde van de Houtstraat met hun terugliggende etalages en pilaren.

Maar ook in andere straten zijn nog originele winkelfaçades.  Bijvoorbeeld  de Sjamaan  in Bloemerstraat, Wibra in de Burchtstraat en Kersten in de Stikke Hezelstraat.

Ze houden de herinnering aan het belang van winkeletalages levend.

De Nijmeegse binnenstad: behouden, herstellen en voortbouwen.

Het centrum van Nijmegen heeft een uniek en markant karakter. Op een zo goed als lege vlakte van 20 hectare ( 40 voetbalvelden!) is er in de jaren na de Tweede Wereldoorlog binnen 20 jaar een compleet nieuwe binnenstad gebouwd. Uniek omdat er geen enkele binnenstad in Nederland te vinden is die de wederopbouw zo compact en afwisselend laat zien. Markant omdat het een typerend beeld geeft van de naoorlogse periode, zowel in architectonisch als stedenbouwkundig opzicht.

Een nieuwe binnenstad

De architecten pasten nieuwe, moderne materialen toe. Beton, glas, natuursteen en staal verdrongen vooroorlogse materialen als hout en baksteen. Platte daken met randversiering kwamen in de plaats van de al eeuwenlang toegepaste schuine pannendaken.

Stedenbouwkundigen stonden voor de opgave en uitdaging om een compleet nieuwe binnenstad te ontwerpen. De vooroorlogse stad was met haar wirwar van smalle straatjes en steegjes niet toegerust op gemotoriseerd verkeer.

De vaak wat bedompte sfeer kwam niet tegemoet aan datgene waar men na de oorlog zo’n behoefte aan had: licht, lucht en ruimte. Ook was er geen ruimte meer voor bedrijven en werkplaatsen. Alle ruimte werd gereserveerd voor winkels met er boven woningen. Straten werden verlegd en verbreed. Auto’s moesten het centrum immers gemakkelijk kunnen bereiken. Vlakbij de winkels moest men kunnen parkeren. Bussen moesten ongehinderd kunnen doorrijden met een plein als centraal op- en overstappunt: Plein 1944. Het laden en lossen moest de doorstroming van het verkeer en het winkelende publiek niet in de weg zitten. Achter de winkelpanden kwamen dus speciale expeditiehoven voor het in- en uitladen van goederen.

Historische waarde

De Nijmeegse binnenstad herinnert aan de naoorlogse periode waarin de handen uit de mouwen werden gestoken om met optimisme en vooruitgangsgeloof de Nieuwe Tijd tegemoet te treden. Men had niet alleen vol vertrouwen in de maakbaarheid van de stad, maar ook in die van de samenleving als geheel.

De compacte, kleinschalige en gevarieerde binnenstad maakt inmiddels een onlosmakelijk onderdeel uit van de geschiedenis van de stad, maar ook van Nederland. Naast Rotterdam is nergens in Nederland een centrum waar de tragische verwoesting tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar ook het rotsvaste vertrouwen in de toekomst en de vooruitgang, zo zichtbaar is.